Zamek Dunamase cz.8 -  Ciekawostki

  

     Irlandzki Ruairi Og O Mordha ( ale my będziemy go jednak nazywać Rory) należał do potężnego klanu, jednego z najważniejszych w Irlandii, jego brat był proangielski, on sam zrobił wszystko, by podważyć decyzję o przyłączeniu hrabstwa Laois do korony. Buntował się prawie cały czas, za nic mając rozkazy Elżbiety I. Bywał ścigany, konfiskowano mu mienie, nakazywano egzekucję, a on jakby nic się nie działo ukrywał się u swoich dzierżawców w Laois. Aresztowany przez Anglików, zwiał z więzienia tylko po to, żeby ponownie wkroczyć na niebezpieczną ścieżkę. W końcu jednak w katedrze w Kilkeny ukorzył się przed sir Henrym Sidney`em. Wszem i wobec oświadczył, że wyrzeka się swojego dotychczasowego życia i żałuje błędów, które popełnił. Obiecał, że będzie żył, starając się być lepszym człowiekiem.

Oczywiście, przysięga została złożona w obecności krzyża oraz licznie zgromadzonych duchownych. Uznano, iż żal był szczery, a pokuta wystarczająca, więc zatarto winy Rory`ego i w dniu 4 czerwca oficjalnie otrzymał ułaskawienie, a wszystkie listy gończe zostały wycofane.

     Ale- jak można się było spodziewać- nie wytrzymał długo w swoich szlachetnych

postanowieniach.

    W hrabstwie Kildare rok później doszło do strasznych wydarzeń: sir Henry Sidney zaprosił zwierzchników klanów wraz z rodzinami na rozmowy pokojowe. Zgodnie z tradycją goście przybyli bez broni, po czym zostali wymordowani i ich bliscy także. Mówi się, że samych wodzów było 40, a jeśli doliczyć żony, dzieci i rodzeństwo, to liczba ofiar mogła sięgnąć ponad setkę.

Rory w charakterystyczny dla siebie sposób odpowiedział na ten haniebny mord – skrzyknął kompanię i w odwecie porwał dwóch Anglików, gdy Sidney przybył, aby ich uwolnić, doszło do walki, w której zginęli wszyscy kompani Irlandczyka oraz jego żona. Ale jemu samemu udało się zbiec. Zawarł przymierze z O`Conorami i razem zebrali całkiem sporą armię. Ich straceńczy rajd przez całe hrabstwo przypieczętowało spalenie handlowego miasta Naas koło Dublina. Sidney napisał - „Rory Oge O'More i Cormock M'Cormock O'Conor przebiegli przez miejskie ulice niczym furie piekielne, z płonącą korą jodeł przyczepioną do końców tyczek” i (jak piszą ówcześni) 800 domów poszło z dymem.

Namiestnik królowej wyznaczył za jego głowę ogromną nagrodę, która skusiła

sprzedawczyków. Został schwytany i zabity w 1578 roku, jego głowę wystawiono na widok publiczny na zamku w Dublinie – ku przestrodze.

„ Na próżno czekam i nasłuchuję kroków Ruari'ego Oga, zamiast niego w korytarzach Dunamase rządzi Sakson. Nad jego dziedziną obcy jest teraz panem”

Po śmierci Rory`ego zgodnie z prawem dotyczącym buntowników cała jego rodzina powinna była zostać skazana i wymordowana, ale tak się nie stało- może dlatego, że ich koligacje opierały się o samą Elżbietę I. Potomkowie Rory`ego opuścili twierdzę Dunamase i przyjęli nowe nazwisko. Zamiast O`More nazywali się teraz More O`Ferrall, zostali także zdegradowani do pozycji „zwykłej” arystokracji. Do tej pory są jednak nazywani lordami Laois.

A teraz kilka informacji praktycznych

1. Wstęp do zamku jest bezpłatny

2. Nie ma ograniczeń czasowych, więc można go odwiedzać nawet w nocy, choć może

to być niebezpieczne, ze względu na dużą ilość wyrw, rozpadlin i poniewierających

się fragmentów kamieni oraz cegieł.

3. Nie ma żadnej innej możliwości dostania się poza samochodem ewentualnie

rowerem. Oczywiście – jak to zazwyczaj bywa na Zielonej Wyspie- ani z Portlaoise,

ani ze Stradbally nie kursują w tamtą stronę autobusy, zatem dla tych, którzy

chcieliby na własne oczy ujrzeć tę historyczną ruinę pozostaje taxi albo uber...

        Zamek Dunamase cz.7 -  Wejdźmy do zamku

  

Rock of Dunamase to skała (po irlandzku zapisywana jako Dun Masc czyli fort Masca)

wznosząca się na około 50 metrów ponad rozległą równiną. Jako punkt strategiczny miejsce

idealne z rozpościerającym się szerokim widokiem na okolicę. Legenda mówi, że

majestatyczna skała była od starożytności siedzibą celtyckich królów, ale naukowcy nigdy

tego nie potwierdzili. Wykopaliska archeologiczne natomiast informują, że pierwsza

powstała tu wczesnochrześcijańska osada/klasztor/warownia (około IXw) zdobyta i

splądrowana przez Wikingów w 842r. Podczas obrony zginął opat klasztoru Aed, syn Dub dá

Chrích ( i ponownie, choć nie ma on żadnego znaczenia w naszej historii, musiałem po prostu

uwiecznić jego imię) po czym (nie ma żadnych dowodów na okupację tego miejsca przez

Skandynawów).

Odbudowano go, czyniąc twierdzę spektakularną – rozległy dziedziniec otaczał wysoki mur

kurtynowy, biegnący wzdłuż krawędzi klifu. Drugi mur przylegał do pierwszego niczym

oczko do pierścionka, to właśnie przez zamykający go przysadzisty barbakan prowadziła

jedyna droga do środka. Wykuta w skale fosa, zwodzony most i potężne, najeżone

metalowymi okuciami kraty miały za zadanie odstraszyć nieproszonych gości. Ci, którzy

otrzymali zgodę na wjazd i przekroczyli bramę w drugiej linii murów, stawali oko w oko z

wysoką i rozległą rezydencją, zbudowaną na planie prostokąta z dobudowaną dodatkową

częścią, mieszczącą zapewne stajnie i pomieszczenia gospodarcze. Usytuowany na szczycie

wzgórza zamek królował ponad całą równiną, a z jego okien można było podziwiać malujące

się daleko na horyzoncie góry Slieve Bloom.

Musiało to być imponujące miejsce.

W XII wieku stało się najsłynniejszą warownią Leinister, bo właśnie tu Diarmait przywiózł

porwaną (?) Dervorgillię i tu miały miejsce owe słynne „dysputy teologiczne” między nimi.

Wściekły mąż na czele oddziałów własnych oraz tych, którymi wspomógł go król, zaczął

oblężenie zamku. Ale radość po zwycięstwie była okraszona goryczą, bo choć O`Rourkes

odzyskał żonę (oraz skradzione dobra), to sam podły Diarmait zdążył uciec. Resztę tej

historii znamy, więc dopowiem tylko, że Dunamase było rezydencją Strongbowa przez cały

jego pobyt w Irlandii – jedyną ocalałą z majątku, jaki był zmuszony oddać Henrykowi II.

Prawdopodobnie stało się tak dlatego, że twierdzę wniosła w posagu Aoife i władca Anglii

nie miał prawa się jej domagać. Po śmierci rodziców zamek odziedziczyła Izabela, która

wyszła za mąż za Williama Marshala. Mieli razem aż pięciu synów, jednak wszyscy oni

odeszli bezpotomnie, więc posiadłość przeszła kolejny raz w ręce kobiety. Zaniedbana

niszczała sobie cicho, aż do chwili, gdy w XV wieku przejęła ją potężna rodzina O`More (

obecnie używająca podwójnego nazwiska More O`Ferral), do historii przeszły jej heroiczne

walki z Anglikami przez co całe Laois nazywano hrabstwem O`More.

Najsłynniejszą postacią, związaną z zamkiem i całym hrabstwem był Rory Og O`More, cierń

w oku angielskich okupantów, którzy w wieku XVI przymierzali się do podporządkowania

sobie całego kraju.

(O nim napiszę nieco więcej pod tekstem, bo to ciekawa i nietuzinkowa postać, zaskakująco

podobna do naszych watażków z Kmicicem na czele)

Zamek ponownie stał się tym, do czego został powołany -warownią, która odegrała ważną

rolę podczas wojen konfederackich w wieku XVII. Legenda mówi, że oblegająca Dunamase

armia angielska połamała sobie zęby na jego wysokich blankach, więc dowódcy zdecydowali

się wysadzić twierdzę w powietrze.

I tak dumna warownia obróciła się w ruinę.

Pod koniec XVIII wieku sir John Parnell – kanclerz irlandzkiego parlamentu i kolejny

właściciel zamku -postanowił zbudować tu swoją rezydencję i okazałą salę bankietową, w

tym celu pościągał z okolic średniowieczne detale architektoniczne, rzeźby i kolumny, ale nic

mu z tych planów nie wyszło. Jego następcy pozwolili Dunamase powoli odchodzić w

niebyt.

Dziś trudno- stojąc pośród zwałowiska kamieni- wyobrazić sobie, jak wyglądało i czym było

to miejsce, tak ściśle powiązane z dramatyczną historią Zielonej Wyspy.

       Zamek Dunamase cz.6 - Spójrzmy na obraz

        W dublińskiej Galerii Narodowej jest dużo obrazów, ale tylko jeden z nich ma do swojej dyspozycji całą salę.
         Namalowany przez Daniela Maclise (1806-1870) przedstawia moment zaślubin Strongbowa i Aoife.

         Oto, co mówi o teściu i architekcie zamęścia Expugnatio Hibernica (Podbój Irlandii)Giraldusa Cambrensisa: (Dermot był) wysoki i dobrze zbudowany, odważny i wojowniczy o

chrapliwym głosie, który stał się taki na skutek ciągłego przebywania w zgiełku bitewnym”.

Mimo, że nazywano go patronem kościoła, ponieważ założył dwa opactwa, jest przez
współczesnych określany jako „fer buaidhirtha na Banba ocus aidhmillti Erenn” człowiek
siejący niepokój i niszczyciel Irlandii.
        Podobnie jak różne wydarzenia, obrazy można interpretować na różne sposoby, sięgnę więc
do opisu kuratorskiego z National Gallery: trwająca ponad stulecie dyskusja dotyczy tego, co
malarz chciał nam pokazać. Czy Maclise postanowił tym dziełem wyrazić swoją sympatię dla
walczących o niepodległość Irlandczyków, czy raczej dać popis swoich zdolności, dzięki
którym scena zaślubin ( szczególnie ważnej dla dziewiętnastowiecznych nacjonalistów,
wierzących, że oznaczały one wkroczenie Anglii do wolnej Irlandii) zyskała niemal teatralny
charakter. O tym drugim powodzie według krytyków świadczy najlepiej fakt, że obraz
powstał na zamówienie angielskiego parlamentu, czyli nie mogło być mowy o jakimkolwiek
podtekście podważającym zasadność lub okrucieństwo angielskich rządów na wyspie.

Skoro w najlepsze trwa dyskusja, zatem i interpretacja jest różna w zależności od
stronnictwa. Ci, którzy uważają, że Maclise jednak w duchu popierał walczących
Irlandczyków zwracają uwagę na:
- ciemne, burzowe niebo w tle
- stopę Strongbowa na szczycie przewróconego krzyża ( odwołanie do tego, że protestancka
Anglia podeptała katolicką Irlandię)
- harfę – reprezentującą dawną chwałę celtyckiej Irlandii- z pękniętą struną („Irlandzkie
melodie” Thomasa Moore'a z ilustracjami Maclise sprawiły, że upowszechnił się wizerunek
harfy jako symbolu tożsamości narodowej mieszkańców Zielonej Wyspy. W jednej z
przytoczonych tam piosenek młody bard, wierzący, że dźwięk szlachetnego instrumentu
może wybrzmieć wyłącznie w czasach wolności, celowo rozrywa struny, gdy przeczuwa
klęskę ze strony niezliczonych najeźdźców)
- irlandzcy naczelnicy klanów pokonani i upokorzeni są przedstawieni z grubymi
metalowymi kołnierzami i łańcuchami na szyjach, stojąc za Dermotem ze smutkiem patrzą na
ceremonię
-malarz przywołał pamięć ofiar z Waterford, ciała zmarłych ułożył na pierwszym planie, ale
jedynym śladem krwi jest strużka, która wydaje się wypływać z ziemi na kamienną płytę.
Symbol jest łatwy do odczytania - Szmaragdowa Wyspa została zraniona przez małżeństwo
jednej ze swoich cór z Walijczykiem

Ci, którzy uważają, że Maclise był odnoszącym sukcesy artystą w Anglii, więc nie ma
żadnego powodu, by ryzykował swoją karierę i reputację tylko po to, żeby namalować obraz
krytykujący okupantów, przytaczają inne argumenty:
- duża ilość złotych ozdób noszonych przez Aoife i jej druhny (co jest niezgodne z wiedzą
historyczną) stanowiła okazję do popisania się przez malarza umiejętnościami technicznymi i
tylko nimi, bo nic nie wskazuje, jakoby Irlandia w rzeczonym okresie była krainą mlekiem,
miodem i złotem płynącą. Do tej pory zresztą nie jest

-liczne kwiaty ( co ciekawe – takie zwyczajne, polne) także mają w pełnej krasie ukazać
kunszt autora, bardziej niż jego przekonania polityczne
- obraz miał wisieć w komnacie Izby Lordów w Pałacu Westminsterskim, ale utknął w
londyńskiej Galerii Narodowej. Trudno nawet domniemywać, że z Maclise, zdając sobie
doskonale sprawę z tego, gdzie docelowo ma trafić jego obraz, zdobyłby się na tak jawną
prowokację, bo dla malarza oznaczałoby to zapewne śmierć zawodową.
Dwie opinie, dwa stronnictwa i dyskusja nad obrazem, który przedstawia wydarzenie
odbijające się echem po dziś dzień. 

Pewnie dlatego stoi sam w pustej sali…